Het ABC van handmatige reiniging - deel I: waarom is het belangrijk?

Deze blogserie gaat over de verschillende ins en outs van handmatige reiniging en waarom dit noodzakelijk is voor de veilige productie van voedsel.  Het is essentieel voor voedselverwerkers om te begrijpen dat de/het juiste selectie, gebruik, reiniging, opslag en onderhoud van bedrijfsmiddelen kruis-besmettingen van voedsel door gevaren die zorgelijk zijn voor de volksgezondheid, bijvoorbeeld micro-organismen, allergenen en onbekend materiaal, kan voorkomen of minimaliseren. 

Reiniging en desinfectie van oppervlakken in de omgeving (zowel voedselcontact- als niet-voedselcontactoppervlakken) en voedselproductieapparatuur kunnen tijdvretende operaties zijn in voedselvoorzieningen. Desalniettemen is het handhaven van hygiënische omstandigheden om productveiligheid en -kwaliteit te waarborgen een wettelijke, industriële en wereldwijde normvereiste voor voedselveiligheid. 

In 2015 schatte de WHO dat ieder jaar meer dan 23 miljoen mensen in Europa ziek worden door het eten van besmet voedsel, resulterende in 4654 doden1.  Het gebruik van besmette apparatuur en gebruiksvoorwerpen is een van de vijf meestvoorkomende oorzaken van uitbraken van door voedsel overgedragen ziekten2. De belangrijkste gevaren voor de voedselveiligheid van de volksgezondheid zijn bacteriële pathogenen, allergenen, chemicaliën en onbekend, vreemd materiaal. Als gevolg hiervan zijn reinigingsmethoden en apparatuur vereist die in staat zijn het risico op deze gevaren te minimaliseren.

Reinigingsmethoden in de branche kunnen variëren van processpecifieke reiniging (bijvoorbeeld clean-in-place [CIP] voor het schoonmaken van procesleidingen en gesloten vaten) tot de veel eenvoudigere proces-agnostische handmatige reiniging, wat het gebruik van borstels, schrapers, wissers, etc. betekent. 

Geautomatiseerde reiniging is niet altijd onfeilbaar

In tegenstelling tot handmatige reiniging, omvat CIP normaal gesproken de geautomatiseerde reiniging van onderdelen van apparatuur, zoals de binnenkant van leidingen, vaten of fittingen, zonder dat deze gedemonteerd worden. Dit wordt over het algemeen gedaan door chemicaliën met een ingestelde concentratie, temperatuur en pH voor een bepaalde tijd door het systeem te pompen met een stroomsnelheid die turbulentie genereert, wat zorgt voor de mechanische actie die nodig is als onderdeel van het reinigingsproces in een afgesloten systeem.  Clean-out-of-place (COP) omvat het demonteren en verwijderen van onderdelen volgens een op afstand geautomatiseerd reinigingssyteem. 

Nadat alle reinigingsparameters die door deze geautomatiseerde systemen worden gebruikt zijn bepaald en geprogrammeerd, is schoonmaken net zo eenvoudig als het indrukken van een knop.  De grootste beperking van CIP- en COP-reiniging is echter dat het slechte hygiënische ontwerp van bepaalde apparatuur en oppervlakken, bijvoorbeeld de aanwezigheid van nauwe, ontoegankelijke ruimtes of doodlopende zones waardoor besmettelijkheden vast kunnen komen te zitten en moeilijk te verwijderen zijn, een grondige reiniging door middel van de geautomatiseerde methode niet altijd mogelijk maakt. 

CIP-componenten, zoals sproeibollen en de kleppen, koppelingen en bemonsteringspoorten van procesleidingen die CIP worden gereinigd vereisen daarnaast een regelmatige demontage en handmatige reiniging, om de voortdurende efficiëntie en effectiviteit van de CIP-reiniging te garanderen. 

Reinig vóór het desinfecteren

Als voedselapparatuur en -oppervlakken niet correct worden gereinigd kunnen bepaalde micro-organismen overleven en blijven bestaan door een slijmerige, extracellulaire polymere substantie af te scheiden, die andere organismen, voedingsstoffen en onbekende materialen kan verstrikken om biofilm te vormen die zich stevig vast kan hechten aan een oppervlak. Volgens Moorman en Jaykus (2019) is handmatige reiniging belangrijk voor de verwijdering van biofilm van oppervlakken, aangezien "je jezelf gewoonweg niet kunt onttrekken aan een hardnekkig biofilmprobleem binnen een faciliteit. Het uitroeien van biofilm vereist daarom over het algemeen demontage van apparatuur, dieptereiniging en -sanitatie en een vervolgverificatie." 3,4

Correcte reiniging van apparatuur en oppervlakken is daarom de eerste stap richting betere algehele hygiëne in voedselverwerkingfabrieken.  Debra Smith, Vikan's wereldwijde hygiënespecialist, toont het belang van handmatige reiniging en het gebruik van reinigingsmiddelen en gezuiverd water om biofilm op oppervlakken aanzienlijk te verminderen duidelijk aan, in plaats van het simpelweg onderdompelen van een vuil onderdeel in een chemische oplossing5.  Desinfectie vindt alleen plaats na een correcte reiniging en spoeling van het oppervlak. 

In een notendop kan het enkel en alleen toepassen van reinigingsmiddelen en desinfectiemiddelen geen fundamenteel verschil maken in het verwijderen van biofilms van oppervlakken.  Handmatige reiniging blijft altijd een vereiste als aanvulling op andere reinigingsmethoden, omdat er altijd moeilijk bereikbare plekken zullen zijn waar biofilms kunnen ontstaan en alleen effectief verwijderd kunnen worden met behulp van handmatige reiniging. 

Geselecteerde referenties:

1. WHO (2015) estimates of the global burden of foodborne diseases: Foodborne diseases burden epidemiology reference group 2007-2015.

Link: https://www.who.int/foodsafety/publications/foodborne_disease/fergreport/en/

2. Moorman, E., & Jaykus, L. A. (2019). Impact of Co-Culturing with Pseudomonas aeruginosa on Listeria monocytogenes Biofilm Physiochemical Properties and Sanitizer Tolerance. In IAFP 2019 Annual Meeting. IAFP

3. Remco (2020). The Role of Manual Cleaning in Biofilm Prevention and Removal.

Link: https://go.remcoproducts.com/biofilms

4. Vikan (2020). Biofilm Demonstration Workshop. Videolink.